top of page
Ara

Karar Yorgunluğu, Bilişsel Körlük ve Üst Düzey Yöneticilerde Stratejik Hata Paterni




İş dünyasında liderlik, sadece bilgi birikimi ve deneyim değil; aynı zamanda bilişsel kapasite yönetimi gerektirir. Bugün üst düzey yöneticilerin karşılaştığı en büyük görünmez tehdit, teknik bir eksiklikten çok davranışsal yüklenmedir:

Karar yorgunluğu (decision fatigue),

bilişsel körlük (cognitive blindness) ve

stratejik hata paternleri.


Bu üç kavram yönetim biliminin, psikolojinin ve davranış bilimlerinin kesişiminde yer alır. En kritik nokta ise şudur:

➡️ Yönetici ne kadar güçlü olursa olsun bilişsel sistem aynı kapasiteyle çalışır.

Bu sınırlar zorlandığında karar kalitesi düşer, risk algısı bozulur ve stratejik hatalar kaçınılmaz hale gelir.





1. Karar Yorgunluğu: Liderliğin En Görünmez Düşmanı



Her gün yüzlerce e-posta, onlarca mikro karar, kritik toplantılar ve finansal değerlendirmeler…

Beyin, karar aldıkça glikoz tüketir. Tıpkı kas gibi yorulur.


Karar yorgunluğu şu sonuçlara yol açar:


  • İyi alternatifleri gözden kaçırma

  • Riskleri olduğundan küçük görme

  • Kolay yolu seçme (default bias)

  • Erteleme eğilimi

  • Aşırı hızlı veya aşırı yavaş karar verme



Bunun en bilinen örneklerinden biri, hakimlerin gün içinde daha fazla red kararı vermesi, kritik kararların sabah saatlerinde olumlu; akşama doğru olumsuz yönde kaymasıdır.


Kurumsal dünyada ise bunun karşılığı çok net:

Yorgun bir zihin, genellikle şirketin geleceğini belirleyen kararlarda varsayılan seçeneğe saplanır.





2. Bilişsel Körlük: Veriler Ortada, Hatalar Neden Sürer?



Üst düzey yöneticiler genellikle yüksek özgüvene ve geniş deneyime sahiptir. Ancak bu durum bazen bilişsel körlük yaratır:

Yani gördüğümüzü zannederiz ama aslında zihnimiz sadece alışık olduğu paternleri işler.


Bilişsel körlüğün temel kaynakları:



a) Confirmation Bias (Onay Yanlılığı)



Zihnin hoşuna giden bilgiyi büyütüp riskleri filtrelemesi.



b) Status Quo Bias



Mevcut düzeni sürdürme eğilimi — yeniliği tehdit olarak görmek.



c) Authority Illusion



Uzman görüşünü sorgulamadan kabul etme.



d) Overconfidence Effect



Başarı geçmişi olan liderlerin riskleri küçümsemesi.


Bu körlükler birleştiğinde, yönetici yanlış stratejik sinyalleri doğru yorumlayamaz hale gelir.





3. Stratejik Hata Paterni: Aynı Hataların Tekrarı



Davranış bilimlerinde buna pattern repetition denir.

Bir lider, farkında olmadan her krizi benzer şekilde ele alır; çünkü zihinsel model değişmemiştir.


En sık görülen hata paternleri:


  1. Hızlı büyüme dönemlerinde aşırı iyimserlik

  2. Krize girildiğinde mikro yönetim

  3. Belirsizlik arttığında agresif değil, savunmacı hamleler

  4. Ekibi dinlemek yerine iç sese aşırı güvenmek

  5. Veri yerine sezgisel (intuitive) karar alma eğilimi



Buradaki kritik gerçek:

➡️ Bu paternler kişisel zayıflık değil; bilişsel sistemin enerjiyi koruma eğiliminin bir sonucudur.





4. Neden Özellikle Üst Düzey Yöneticiler Risk Altında?



Çünkü üç davranışsal yük aynı anda çalışır:



1. Bilgi Asimetrisi



Her gün yüzlerce karar almak zorunda kalırlar.



2. Sosyal İzolasyon



Yöneticiler genelde en son gerçeği öğrenen kişilerdir; çünkü ekipler yukarıya hep “düzeltilmiş bilgi” taşır.



3. Güç Körlüğü



Yetki arttıkça, hata farkındalığı azalır.


Bu üç faktör birleşince, çok nitelikli liderler bile sistematik olarak hatalı kararlar alabilir.





5. Çözüm: Davranış Bilimi Temelli Stratejik Liderlik Tasarımı



Bu noktada yüksek etki yaratan 5 aksiyon bulunur:



1. Yapısal Karar Tasarımı (Structure Determines Behavior)



Gün içinde kritik kararları sabah saatlerine yerleştirmek.

Kararsızlık gerektiren konuları ekiplerle paylaştırmak.

Tekrar eden kararları otomasyona bağlamak.



2. Bias Farkındalığı Eğitimi



Üst yönetimin bilişsel hatalarını tanıması için özel davranış bilimleri modülleri.



3. Debiasing Mekanizmaları



  • Kırmızı takım uygulamaları

  • İkinci görüş ekipleri

  • Pre-mortem analizleri

  • Blind review süreçleri




4. Enerji Yönetimi



Yöneticinin takvimini mental kapasitesine göre planlamak (peak time mapping).



5. Organizasyonel Gerçeklik Testi



Yöneticilerin duyduğu bilgi ile sahadaki gerçek arasında boşluk olmaması için feedback loop tasarımı.





Sonuç: En Büyük Rekabet Avantajı ‘Bilinçli Farkındalık’



Modern liderlik artık sadece vizyon, strateji ve yönetim becerisi değil;

zihinsel kapasitenin bilinçli yönetimini gerektiriyor.


Karar yorgunluğu, bilişsel körlük ve stratejik hata paternleri fark edilmediği sürece en iyi stratejiler bile uygulanamaz.


Günümüzün en başarılı liderleri;

✔️ bilişsel kapasitelerini yönetebilen,

✔️ davranışsal kör noktalarını tanıyan,

✔️ kendi zihinsel modellerini sürekli güncelleyen liderlerdir.


Yorumlar

bottom of page